Een interessante nieuwe ontwikkeling in de etnobotanie is de combinatie van plant- en kunstonderzoek. Alcàntara‑Rodríguez et al. bestudeerden de Libri Picturati: een collectie plantenillustraties uit het 17e-eeuwse Nederlands-Brazilië. Dit werk is eerder al onderzocht vanwege de artistieke details en geschiedenis van de afbeeldingen, maar deze onderzoeksgroep richtte zich op het identificeren van de afgebeelde planten.
Maaike van Kregten. Tijdschrift voor Fytotherapie 2022 nr.1
De Libri Picturati bestaat uit duizenden tekeningen en schilderijen van flora, fauna en mensen van verschillende etnische achtergronden, die in de 19e eeuw zijn gebundeld. Het werk bevat onder meer 16e-eeuwse aquarellen van planten, die zijn toegeschreven aan de kring rond Carolus Clusius en Charles de Saint Omer. De collectie bevat ook een verzameling Braziliaanse natuurhistorische illustraties die zijn gemaakt tijdens de Nederlandse bezetting van Noordoost-Brazilië (1630-1654). Ze zijn gemaakt door kunstenaars en natuuronderzoekers die ernaar streefden de natuur weer te geven die hen omringde in deze kolonie. De Braziliaanse collectie omvat de 17e-eeuwse olieverfschilderijen die bekend zijn als het Theatrum Rerum Naturalium Brasiliae, aquareltekeningen die bekend staan als Manuais (handboeken) of als de Libri Principis en krijt/potloodschetsen en olieverfschilderijen die zijn gebundeld in de Miscellanea Cleyeri.
De collectie zelf heeft een roerig verleden. De afbeeldingen werden destijds uitgewisseld als geschenken door diplomaten, werden verzameld en zijn uiteindelijk in een bibliotheek in Berlijn beland. Bijna driehonderd jaar later werd deze collectie geëvacueerd tijdens de Tweede Wereldoorlog om haar te beschermen tegen de bombardementen. De Libri Picturati is verschillende keren verhuisd en uiteindelijk belandde de collectie in Polen en werd gedigitaliseerd, wat nieuwe mogelijkheden voor onderzoek gaf.
Er zijn voor dit onderzoek 198 taxa geïdentificeerd, voornamelijk bestaande uit wilde, inheemse regenwoudbomen en 35 geïntroduceerde soorten. Verschillende van deze soorten komen niet langer veel voor, andere zijn invasief geworden door menselijke invloeden sinds het kolonialisme.
Door de planten te identificeren, onthulde de onderzoeksgroep niet alleen de verschillende karakteristieken, geografische oorsprong en domesticatiestatus van deze planten, maar ook de methoden van verzameling en samenwerking tussen botanici en kunstenaars in Nederlands-Brazilië. Tevens is er meer bekend geworden over de verspreiding en assimilatie van de planten die zijn aangetroffen in de kolonie door inheemse, Afrikaanse en Europese volkeren. Zo zijn de eerste vermeldingen gevonden van de Ethiopische peper (Xylopia aethiopica (Dunal) A.Rich.) en de zonnebloem (Helianthus annuus L.) in Brazilië. Zonnebloemen komen oorspronkelijk uit het Noord-Amerikaanse continent. De eerste vermelding in Brazilië komt uit de 20e eeuw, wanneer de plant wordt geïntroduceerd door Europese immigranten als olieproducerend gewas. Maar nu blijkt, mede dankzij linguïstisch onderzoek, dat de Tupi’s* deze bloem al kenden rond het jaar 1640.
Door digitalisering kunnen onder andere natuurhistorische collecties toegankelijker worden gemaakt en kunnen deze waardevolle, maar soms vergeten collecties geweldige gegevensbronnen zijn voor cultureel- en biodiversiteitsonderzoek.
* Oorspronkelijke bewoners die ten tijde van de kolonisatie aan de Braziliaanse kust leefden.
Bron:
Alcàntara‑Rodríguez M. et al. Looking into the flora of Dutch Brazil: botanical identifications of seventeenth century plant illustrations in the Libri Picturati. Sci Rep. 2021;11(1):19736.